สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

      สมัยราชอาณาจักรศรีอยุธยา สมเด็จพระนเรศวรได้ทรงกู้ชาติไทยให้กลับมีอิสรภาพพ้นจากอำนาจพม่าเมื่อ พ.ศ. ๒๑๓๕ (ซึ่งเดิมลงมติกันแล้วว่าตรงกับวันที่ ๒๕มกราคม) นับว่าเป็นชัยชนะอันเยี่ยมยอดในรัชสมัยของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ผลแห่งชัยชนะที่ทรงมอบให้แก่ชาติไทยครั้งนี้ทำให้พม่าไม่กล้ายกมาย่ำยีประเทศไทยอีกเป็นเวลานาน สมเด็จพระนเรศวรได้ทรงใช้เวลาต่อมาจากนั้นยกทัพไปปราบถึงพม่าจนเป็นที่เกรงขามทั่วไปทรงปราบปรามเขมรซึ่งมักประพฤติตนเป็นศึกสองหน้าแทรกแซงอยุธยาขณะมีศึกพม่าอยู่บ่อย ๆ 

      ขณะเมื่อสมเด็จพระนเรศวรมีพระชันษาเพียง ๙ ปี ประทับอยู่ ณ เมืองพิษณุโลกกับสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช พระบิดานั้นพระเจ้าบุเรงนองแห่งประเทศพม่าได้ยกทัพมาตีราชอาณาจักรศรีอยุธยายึดได้เมืองพิษณุโลกบีบบังคับสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชไว้ในอำนาจและขอองค์สมเด็จพระนเรศวรไปไว้ที่กรุงหงสาวดี โดยอ้างว่าจะเลี้ยงดูในฐานะพระราชบุตรบุญธรรมทั้งที่โดยแท้ จริงคือยึดพระองค์ไว้ในฐานะตัวประกันแต่การก็กลับเป็นประโยชน์แก่สมเด็จพระนเรศวรที่ได้ทรงศึกษาถึงนิสัยใจคอภาษาและการทหารของชาวพม่าและมอญจนได้ทรงใช้เป็นประโยชน์ในการกู้บ้านเมืองในเวลาต่อมา 

      ครั้นกรุงศรีอยุธยาตกอยู่ใต้อำนาจพม่าและพระเจ้าหงสาวดีบุเรงนองยกสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์ไทยแล้ว สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชจึงทูลขอสมเด็จพระนเรศวรกลับมาช่วยปกครองกรุงศรีอยุธยา นับแต่นั้นมาสมเด็จพระนเรศวรก็ได้ทรงแสดงพระบารมีและพระปรีชาสามารถในการทหารให้ปรากฏแก่ชาวไทย มอญ พม่า และเขมร หลายครั้งหลายครา เช่น ทรงต่อต้านกองทหารเขมรซึ่งพระยาจีนจันตุขุนนางเขมรเป็นผู้นำเข้ามารบกวนพระราชอาณาเขตไทยและทรงขับไล่ออกไปพ้นจากพระราชอาณาเขตได้ เป็นต้น 

      เมื่อกรุงหงสาวดีผลัดเปลี่ยนแผ่นดินใหม่ พระเจ้าบุเรงนองแห่งหงสาวดีสิ้นพระชนม์ พระเจ้านันทบุเรงขึ้นเป็นกษัตริย์สืบต่อมา ทางพม่าได้แจ้งข่าวเปลี่ยนรัชกาลไปยังประเทศราชทั้งปวงให้ผู้ครองประเทศราชไปเข้าเฝ้าตามพระราชประเพณี สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชได้โปรดให้สมเด็จพระนเรศวรเสด็จขึ้นไปแทนพระองค์เมื่อสมเด็จพระนเรศวรเสด็จถึงเมืองแครงบังเอิญได้ทรงทราบถึงแผนการของพม่าซึ่งคิดประทุษร้ายต่อพระองค์จากบุคคลสำคัญทางมอญหลายคนที่สนิทสนมคุ้นเคยลอบมาทูลก่อนจะถึงเมืองพม่า สมเด็จพระนเรศวรจึงทรงถือโอกาสประกาศอิสรภาพ ณ เมืองแครง ใน พ.ศ. ๒๑๒๗ แยกราชอาณาจักรศรีอยุธยาออกเป็นอิสระจากอำนาจพม่าและเมื่อทางการพม่าจัดทัพใหญ่ให้พระมหาอุปราชา พระรัชทายาทเสด็จนำเข้ามาปราบปรามไทย สมเด็จพระนเรศ วรซึ่งเสด็จขึ้นครองราชบังลังก์ใหม่ ๆ ได้เสด็จนำทัพออกไปจากกรุงศรีอยุธยารับทัพข้าศึก ณ แขวงเมืองสุพรรณบุรี ทรงทำสงครามยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชาจนได้ชัยชนะ

      ด้วยเหตุนี้พระเกียรติยศแห่งสมเด็จพระนเรศวรและชาติไทยยุคนั้นจึงเป็นที่เลื่องลือยังความเคารพยำเกรงให้เกิดแก่บุคคลผู้มีส่วนเกี่ยวข้องหรือได้รู้จักทั้งภายในและภายนอกพระราชอาณาจักร สมเด็จพระนเรศวรจึงได้รับการถวายพระราชสมัญญาเป็นมหาราช  พระบรมราชานุสาวรีย์เฉลิมพระเกียรติของพระองค์ท่านยังคงมีปรากฏอยู่ ณ อนุสรณ์ดอนเจดีย์ แขวงจังหวัดสุพรรณบุรี อันเป็นสมรภูมิครั้งนั้นสืบต่อมา